HİKAYE Mİ? ÖYKÜ MÜ?

Merhaba arkadaşlar,

Edebiyat camiasında hikâye ve öykü kavramları ile ilgili olarak yıllardır süren bir tartışma konusu var. "Bir metne hangi kriterlere göre hikâye ya da öykü demeliyiz?" “edebifikir.com” sitesinden alıntıladığım katkılarla birlikte bu konuyu birlikte tartışalım istedim.

Hikâye ve öykü türleri gerek içerik gerekse de işleyiş açısından birbirleriyle aynı gibi görünse de aralarında belirgin farklılıklar var aslında. Bu farklılıkların neler olduğuna geçmeden önce bu iki kelimenin sözlük anlamlarına bir göz atalım, dilerseniz.

Hikâye, Arapça kökenli bir kelime. Osmanlıcada “hikâyet” şeklinden yazılıp söylenmiş. Türk Dil Kurumu (TDK) güncel sözlüğünde: “Bir olayın sözlü veya yazılı olarak anlatılması; aslı olmayan söz, olay; gerçek veya tasarlanmış olayları anlatan düzyazı türü, öykü şeklinde ifade edilmekte.

Öykü ise, “taklit, özenme” anlamına gelen “öykünmek”ten gelmekte. “Rivayet, menkıbe, hikâye, kıssa” gibi anlamlar taşımakta. 

TDK’nın ancak 1969’da yapılan 5. baskısında “öykü” kelimesine yer verilmiş ve o tarihte karşısına açıklama olarak sadece “hikâye” yazılmış. 1983 senesinde sözlüğün 7. baskısı gerçekleşmiş ve öykü kelimesinin karşısına bu kez biraz daha geniş bir açıklama girilmiş: “Tasarlamaya ya da gözleme dayanan bir olayı anlatarak okuyucuda ilgi ve beğeni uyandıran ve çoğu kez ancak birkaç sayfa tutan yazın türü.” 

İlk bakışta hiçbir farkın olmadığı, birbirlerinin eş anlamlıları gibi görünen bu iki kelimenin farklılıklarına gelirsek eğer;

Feridun Andaç, bir röportajında öykü ve hikâye arasındaki farkı şu şekilde tanımlamakta: “Asla birbirinin karşılığı değildir. Çünkü hikâye etme, hikâye anlatma geleneği sözlü bir kültürün ürünüdür. Sözlü gelenekte sözlü “hikâye anlatma” diye bir şey var. Anlatılan bir şeydir. Halk hikâyeleri gibi. Ama öykü, öykülemeden geliyor. Kurma, yeniden tasarlama, hakikati gerçeğe dönüştürme biçimi diyebiliriz. Ham olanı alıp, kendi bilincinizden kendi bakışınızdan geçirerek öykülüyorsunuz. Sözlü geleneğin bir türü olan hikâyeyle modern kurmacanın, modern anlatının bir türü olan öyküyü ayrı tutmak gerekiyor. Birinde yazarın bilgisi, bilinci, algısı gerekiyor; ötekisinde sözlü anlatıcı. Anonimdir bir anlamda hikâye anlatma geleneği.”

19. yüzyılda edebî bir tür olarak kabul edilen hikâye, aslında insanoğlunun bir şeyler anlatma ve olanları anlama çabalarının bir sonucudur. Hayatın her anında bir hikâye bulunur. Edebî metinlerin, gazete yazılarının, haberlerin, sanat eserlerinin, gündelik hayatta karşılaştığımız herhangi bir ânın ve hatta şiirin dâhi hikâyesi vardır. Gündelik dilde bunu fark etmesek de kullanırız: “Bu şiirin hikâyesi nedir?” ya da “Tanışmanızın hikâyesi nasıldır?” kullanımlarında olduğu gibi.

Nurullah Ataç’a göre öykü, hikâye ile eş anlamlı olsa bile hikâyenin yerine kullanılamaz. Örneklemek gerekirse eğer; “Dede Korkut Hikâyeleri’ne Dede Korkut Öyküleri” diyemeyiz. Ya da “halk hikâyeleri” yerine “halk öyküleri”ni kullanamayız. Bu durumu deyimlerde de görürüz. “Bu yazı işi yılan hikâyesine döndü” cümlesinde kullandığımız “yılan hikâyesi”ni “yılan öyküsünü”ne çeviremeyiz. Çünkü hikâye kelimesinin dilde zenginleşmesi bunun önüne geçmekte.

Mehmet Sürücü'ye göre hikâyenin gündelik dilde yan anlamlarıyla birlikte kapsamı daha geniştir. "Hikâye anlatma!"daki yan anlam bunu çok güzel açığa vuruyor. Hayal edilmiş, kurgulanmış, uydurulmuş söz anlamına geliyor burada hikâye. Bu anlamıyla genellikle anlatılan olayın gerçekliğinin olmamasına vurgu yapıyor. “Öykü”de ise böyle bir anlam yok. Öykü tümüyle edebi bir tür olarak gündelik hayatın ritminden uzaklaşmış, akademik/ teknik bir tını taşıyor. Ortaklıkları ise aslında ikisinin de özünde “kurgu” oluşunun örtük biçimde kabul edilmesi.

Feyza Hepçilingirler; “hikâye, bana eski olanı çağrıştırıyor. Öykü, yeniyi. Hikâye uzun olur da öykü o denli uzun olmaz sanki. Hikâye de öğüt vardır da öyküde kendi haline, öyküye bırakılmışlık hali vardır. Hikâye, sözlü edebiyatla içli dışlıdır da öykü, yalnız yazılı edebiyatta vardır. Bunun gibi şeyler... Şu söylediklerim de hiçbir dayanağı olmayan, kendime ait düşünceler…” demiştir.

Bilmem siz ne düşünürsünüz bu konuda sevgili dostlar? Fikirleriniz benim için değerli, paylaşırsanız sevinirim.

Sevgilerimle...