KURBAN PSİKOLOJİSİ

Merhabalar,

Hayatta ne çok rollerimiz var öyle değil mi?

Anne, baba, evlat, eş, kardeş, işveren, çalışan vs. Bütün bunların yanı sıra istemeden de olsa büründüğümüz bazı psikolojik roller de var. Kimimiz kurban rolünü benimserken, kimimiz kurtarıcı rolünü, kimimiz de suçlayıcı kimliğini tercih edebiliyoruz.  

Bu rollere kısaca göz atmaya ne dersiniz?

Kurban rolünü seçen kişi, genellikle kendi kapasitesini, öz değerini yok sayar, güçsüz, beceriksiz, yetersiz olduğuna inanır. Davranışlarının yol açtığı sorumlulukları almak istemez. Karşılaştığı  olumsuzlukları sürekli içinde bulunduğu koşullara bağlar. Bu rolü tercih edenler, kendilerini “mağdur edilmiş, ezilmiş, yenilmiş, yaralı” biri gibi sunarak dikkat çekmeye ve karşı taraf üzerinde orantılı bir empatiden ziyade acıma duygusu uyandırmaya çalışırlar. Devamlı bir yakınma halindedirler. İyi bir iş yapsalar bile memnun olamazlar. Genellikle süreci iyileştirmek adına harekete geçmeyi ya da profesyonel destek almayı reddederler. Hatta, üzerlerine düşen sorumlukları kendi adına yapacak bir kahraman, hayatlarını değiştirecek bir “kurtarıcı beklerler. Bu hal, gerçekle baş edememenin bir tür dışa vurumudur ve tedavi gerektirir.

Psikolog Rana Kutvan’a göre; “böyle insanlar ancak negatif düşüncelere tutunarak yaşayabiliyorlar. Çünkü mutlu olma korkuları var. Tüm hayatlarını kendilerini mutsuz etmek üzere inşa ediyorlar. Peki bir insan bile, isteye kendini neden kurban rolüne sokar? Psikolg Rana Kutvan bunun olası sebeplerini dört madde altında özetlemiş:

"A- Bu kişi çocukluğunda anne ve/veya babasının sevgisini ancak kendini bastırdığında, kendini ortaya çıkarmadığında hak ettiğine dair yanlış bir mesaj almıştır. Dolayısıyla da anne, babasının başarılarını geçmemek ve onların sevgisini kaybetmemek uğruna gerçek potansiyelini gizlediği bir hayat yaşar.

B- Bu insanın kurban rolünden elde ettiği bazı çıkarları olabilir. Örneğin, kurban rolüne büründüğünde insanlar onunla daha çok ilgileniyordur.

C- Sorumluluktan kaçmak için, etraflarındakileri manipüle etmek, onlara istediklerini yaptırmak için kurban rolü oynuyor olabilir.

D- Şıkların hepsi ve/veya daha fazlası." (Kutvan, 2018: https://www.uplifers.com/kurban-rolune-veda-edip-hayatinizin-kahramani-olun/)

Bir diğer rolü yani kurtarıcı rolünü benimseyen kişi çevresindekilerin varlığını, potansiyelini, yeteneklerini görmezden gelir. Beceriksiz olduklarını farz eder. Dahası kendisinden yardım istenmediği halde ısrarla yardım etmeye çalışır. Bunu yapamadığında suçluluk hisseder. Çünkü kendisini ancak başkalarına yardım ettiğinde onaylar ve başkaları tarafından da ancak bu şekilde onay alacağına inanır. Hatta bu uğurda kendi ihtiyaçlarını ikinci plana iter. Kime yardım etmişse onları kendine bağımlı kılmak ister. Her kurtarıcının yaşamında muhakkak kurban rolü oynayan birisi bulunur. Eğer yakınındaki kurban, bu kimlikten sıyrılıp sorumluluk almaya karar verirse, kurtarıcı kendisi için yeni bir “Kurban” bulmak zorunda kalır.

Suçlayıcı rolünü oynayan kişi ise karşısındakinin varlığını, değerini yok sayar. Devamlı tenkit eder, alay eder, aşağılar, küçümser ve suçlar. Her koşulda, hep o haklıdır. Ona göre zaman kötü, dünya tehlikelidir. Zayıf görünmek istemez. Her suçlayıcının hayatında da bir kurban mutlaka vardır. Çünkü gücünü göstermek ister. Bunun için de suçlayabileceği bir “kurban” bulması gerekir. Suçlayıcı karakterlerin ağzından: “Hepsi senin yüzünden, senin hatan, senin suçun…” gibi cümleler çokça duyulur.

Sosyal ilişkilerimizi yürüttüğümüz farklı pek çok ortamda bu tür insanlarla karşılaşma ihtimalimiz oldukça yüksektir. Hatta onlarla aynaya her baktığımızda karşılaşıyor bile olabiliriz.

Peki, bu durumdan kendimizi kurtarmak için neler yapabiliriz?

1) Öncelikle oyunu bozmak için manipüle edildiğimizin farkında olmalıyız. Hem kendi davranışlarımızı hem de muhatabımızın davranışlarını dikkatlice irdelemeliyiz. Eğer kurban rolünü oynadığımızı hissedersek bunu derhal kabullenmeli, davranışlarımızın sorumluluğunu almalı ve süreci dönüştürmeliyiz.

2) Seçtiğimiz rolü oynamaya iten sebeplerimizi bulmalıyız. Kurban/Kurtarıcı/Suçlayıcı rollerini oynadığımızda hangi ihtiyaçlarımızı doyuma ulaştırıyoruz, bunun üzerinde düşünmeliyiz. Doğru cevapları bulduğumuzda bizi bu oyunu oynamaya iten motivasyon kaynağını da bulmuş oluruz. Böylelikle oyunu bozmamız kolaylaşır. Çünkü bir davranışı değiştirebilmenin en etkin yolu, o davranışın motivasyon kaynağını belirleyip ortadan kaldırmaktır.

3) Drama üçgeninin içinde hissediyorsak, diğer oyunculara durumu anlatmalı ve oyuna devam etmek istemediğimizi açıkça belirtmeliyiz. Bunu yapmak için davranışlarımızın sorumluluğunu almamız gerektiğini unutmamalıyız. Üçgenimizdeki diğer kişileri oyunu bırakmaları konusunda ikna etmeye çalışmamalıyız. Çünkü bu bizim sorumluluğumuz değildir. Onların da tıpkı bizim gibi davranışlarının sorumluluğunu almaya gönüllü olmaları gerekir. Bu konuda diretirsek, oyunu bozmak yerine oyuna geri döneceğimizi bilmeliyiz. Bize sürekli başkalarıyla yaşadığı problemleri anlatan, onları şikâyet eden insanların tuzağına düşmemeli oyuna tekrar dâhil olmamalıyız. Eğer çevremizdeki insanlar oyuna devam etmek istiyorlarsa kendi iyiliğimiz için sınır çizip daha az görüşmeyi tercih etmeliyiz.

 Kurban rolünde hissediyorsak kısır döngüden kurtulup bir değişim başlatmak için:

• Ne istemediğimize değil, ne istediğimize odaklanmalı

• Yaşadığımız olaylara tepki vermek yerine cevap vermeyi seçmeli

• Devamlı yakınma, olumsuz düşünme ve yargılama eylemlerinden, kendimizi başkalarıyla kıyaslamaktan vazgeçmeli 

• Hayallerimize ve hedeflerimize, güçlü yönlerimize yönelmeli ve en kısa sürede harekete geçmeliyiz. 

•Başkalarından yardımı, gerçekten ihtiyaç duyduğumuzda istemeliyiz.

Eğer kurtarıcı rolü oynuyorsak, öncelikle etrafımızdaki insanları yetersiz görmekten vazgeçmeli, başarabileceklerine inanmalı, onları da buna inandırmalıyız. Yardım istenmedikçe yardım etmeye kalkışmamalıyız. Yapabilecekleri şeyleri onlar adına ısrarla yapmamalı, onlarla ilgilenirken kendi ihtiyaçlarımızı unutmamalıyız.

Eğer suçlayıcı rolü oynuyorsak; yıkıcı değil yapıcı davranışlar sergilemeye gayret etmeliyiz. Devamlı ithamlarda bulunmamalıyız. İyi bir dinleyici olmalıyız. Sınırlarımızı ve beklentilerimizi net ve nazik bir şekilde ifade etmeliyiz.

Psikolog Kutvan’a göre iyi haber şu ki; “kurban rolü oynamak çocukluk yıllarında öğrenilmiş bir davranış olduğu için değiştirilebilir. Eğer bu rolden kendi başımıza çıkamayacağımızı düşünüyorsak uzman bir psikoloğa başvurmaktan çekinmemeliyiz. Elbette yerleşmiş alışkanlıklarımızı bir anda değiştirmek kolay değildir fakat çabalayarak elde edeceğimiz harika sonuçlar buna değecektir.

Psikolojik manipülasyonlarla ilgili bir başka yazı: https://www.entlovin.com/2022/01/psikolojik-manipulasyon-gaslighting.html

 

KAYNAK:

https://www.kendinigelistir.com/hangi-roldesin/ Meryem Şanlı

https://www.uplifers.com/kurban-rolune-veda-edip-hayatinizin-kahramani-olun/